علی امیرتیموری * سردبیر
صنعت برق از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است، این صنعت در کشور ما اصلی برای توسعه صنایع دیگر بوده و بر همین اساس نیز جزو پُراهمیت ترین صنایع کشور شناخته می‌شود. این صنعت چند دهه و با صرف 10ها میلیارد دلار سرمایه‌گذاری ایجاد شده است. شبکه برق ایران چهاردهمین شبکه بزرگ دنیا است و از این لحاظ هم ردیف کشورهایی همچون انگلستان، مکزیک، ترکیه، ایتالیا و اسپانیا قرار داد. با این وجود در حال حاضر صنعت برق کشور با مشکلات قابل توجهی روبرو است تاجاییکه این چالش‌ها به مرز بحران رسیده‌اند. بحران یاد شده از ضعف در سیاست‌گذاری‌های صنعت برق طی دهه‌های گذشته نشات می‌گیرد.
مجموع ظرفیت نصب شده نیروگاهی کشور تا پایان سال 1400 برابر 87.9 مگاوات گزارش شده است. بیش از 80 درصد این ظرفیت به نیروگاه‌های گازی، بخاری و سیکل ترکیبی اختصاص دارد. سال گذشته و در ماه‌های گرم سال شاهد حداکثر اختلاف 12.3 هزار مگاواتی میان نیاز کشور به برق و تولید همزمان شبکه در ساعات پیک مصرف بودیم؛ همین اختلاف گسترده نیز به قطع گسترده برق صنایع و حتی منازل مسکونی منتهی شد. بررسی آمار و ارقام مصرف برق در سال گذشته حکایت از آن دارد که میزان حداکثر نیاز در تابستان 1400 در مقایسه با سال 1399، حدود 15 درصد افزایش یافت.
در ادامه و در تشریح ناترازی عرضه و تقاضا برق باید خاطرنشان کرد که براساس آمار و ارقام منتشر شده از سوی مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی نرخ رشد ظرفیت نیروگاهی کشور 3 درصد بوده، درحالیکه متوسط رشد سالانه تقاضا برای برق در این دهه برابر 5.1 درصد برآورد شده است. همین اختلاف ناترازی قابل توجه میان عرضه و تقاضا برق را در سال‌های اخیر و قطعی‌های مستمر برق را توجیه می‌کند.
در ادامه باید خاطرنشان کرد که بدهی دولت به صنعت برق یکی از دلایل اصلی توسعه نیافتگی زیرساخت‌های صنعت برق کشور است. مجموع مطالبات این صنعت از دولت در سال 1400 به 780 هزار میلیارد ریال رسیده است؛ طبعا در چنین شرایطی نباید انتظار سرمایه‌گذاری، توسعه و یا حتی بازسازی ظرفیت‌های نیروگاهی کشور را داشت.
با توجه به تمام کاستی‌های موردبحث، فعالان صنعتی در ماه‌های گرم سال با چالش‌های جدی در روند تامین برق روبرو می‌شوند. کما اینکه سال گذشته شاهد محدودیت جدی در روند تامین برق صنایع کشور بودیم. این محدودیت‌ها به ویژه عملکرد صنایع معدنی، فلزی و فولادی را تحت تاثیر منفی قرار می‌دهد. بسیاری از صنایع معدنی و فلزی با کوره‌های پیوسته فعالیت می‌کنند. درنتیجه قطع برق به منزله خاموش شدن کوره است. خاموشی متعدد کوره و نوسان مداوم حرارتی، لطمات غیر قابل جبرانی را به این تجهیزات وارد می‌کند. بنابراین صنایع از یک‌سو با توقف تولید روبرو می‌شوند از سوی دیگر نیز خساراتی را برای تعمیر قطعات و تجهیزات خود متحمل می‌شوند.
امسال وزارت نیرو در تلاش بوده تا تعاملی را با وزارت صنعت، معدن و تجارت و همچنین تشکل‌های تولیدی برقرار کند و محدودیت انرژی برق را به شکلی ساختارمندتر از قبل اعمال کند تا درنهایت لطمات وارده به صنایع محدود شود. با این وجود باید خاطرنشان کرد که قطع ساختارمند برق همچنان برای برخی صنایع ازجمله واحدهای فعال در زنجیره فولاد، سیمان، صنایع مادر آلومینیوم که تولیدکننده شمش هستند و …. کارایی لازم را ندارد. بر همین اساس نیز از روزهای نخست محدودیت برق شاهد اعتراض فعالان صنعتی و همچنین افزایش بهای محصولات وابسته به انرژی در بازار ازاد بوده‌ایم.
توجه به این نکته ضروری به‌نظر می‌رسد که ایران دهمین تولیدکننده بزرگ فولاد دنیا است. پایش طرح‌های در دست احداث و قابل تحقق زنجیره ارزش فولاد نشان می‌دهد که اهداف کمی این صنعت یعنی ایجاد 55 میلیون تن ظرفیت تولید فولاد خام در چشم‌انداز 1404 محقق خواهد شد. دسترسی به گاز طبیعی و انرژی برق با نرخ‌های یارانه‌ای، همواره یکی از مشوق‌های سرمایه‌گذاری در بخش فولاد کشور بوده است. هرچند تداوم این مشوق‌ها بدون برنامه‌ای مدون برای حذف آنها، مانع بهره‌وری مصرف انرژی در کشور شده است. البته در طول 2 سال گذشته شاهد رشد بهای انرژی و به‌ویژه برق برای صنایع بوده‌ایم با این وجود باید تاکید کرد که اصول کاهش مصرف انرژی هنوز در کشور ما آنطور که باید و مطابق استانداردهای جهانی نیست.
در ادامه باید خاطرنشان کرد که صنعت سیمان یکی از قدیمی‌ترین صنایع کشور محسوب می‌شود و قدمتی حدود 100 ساله در ایران دارد. غنی بودن ایران از نظر معادن سنگ آهک، رس، سیلیس و آهن به‌عنوان مواد اولیه مورد استفاده برای تولید سیمان، موجب توسعه این صنعت در کشور شده است. در همین حال بهره‌مندی از انرژی ارزان نیز مسیر توسعه این صنعت را تسهیل کرده است.
صنعت آلومینیوم در کشور ما بر پایه بهره‌مندی از ذخایر انرژی احداث شده است. اما بررسی میزان مصرف انرژی الکتریکی در واحدهای تولید آلومینیوم کشور حکایت از آن دارد که مصرف انرژی در صنعت آلومینیوم کشور فاصله قابل توجهی با میزان مصرف تولیدکننده‌های مطرح دنیا دارد. چالش یاد شده در سایر صنایع کشور نیز به چشم می‌خورد و بجران انرژی را در کشور تقویت کرده است.
بنابراین سرمایه‌گذاری برای ارتقا فناوری‌های تولید و کاهش مصرف انرژی در صنایع کشور به‌ویژه توسط صنایع پرمصرف ضروری به‌نظر می‌رسد.در ادامه باید از ظرفیت‌های طبیعی کشور برای تولید برق استفاده کرد. متاسفانه تاکنون از ظرفیت‌های طبیعی همچون باد یا خورشید برای تامین برق در کشور آنطور که باید استفاده نشده است. چنانچه این بخش مورد توجه قرار گیرد بخشی از کسری برق کشور مرتفع خواهد شد. ضمن آنکه آسیب‌های محیط زیستی ناشی از فعالیت نیروگاه‌های سنتی برق در روش‌های یاد شده، به حداقل ممکن می‌رسد.
همزمان انتظار می‌رود زیرساخت‌های صنعت برق کشور نیز توسعه یابد. درواقع راه حل اصلی مقابله با این شرایط اصلاح تدریجی اقتصاد برق در کشور به‌ویژه در بخش صنعتی و تجاری، تسهیل و رفع موانع تولید برق برای صنایع بزرگ انرژی‌بر، جذب سرمایه به این صنعت و حتی استفاده از روش‌های نوین تامین مالی، پرداخت تسهیلات از سوی صندوق توسعه ملی و …. است. در همین حال انتظار می‌رود با شناسایی موانع موجود در مسیر توسعه صنعت برق کشور، امکانی برای توسعه این صنعت فراهم شود.
خوشبختانه از سال گذشته توافقاتی برای ساخت صنعت نیروگاه‌های برق توسط صنایع بزرگ معدنی و فلزی کشور معقد شده است، اما به بهره‌برداری رسیدن این طرح‌ها زمان‌بر است. بنابراین انتظار می‌رود رصد صنعت برق از منظر تولید و مصرف به‌طور مداوم اجرایی شود تا در آینده چنین چالش‌هایی مجددا بروز نکند.
