به گزارش تجارت، معدن و فولاد: تحولات ژئوپلیتیکی، کشمکش‌های منطقه‌ای و موج فزاینده تحریم‌ها، زنجیره تأمین فولاد جهانی را در آستانه تحولی عمیق و چندوجهی قرار داده است؛ عصری که در آن، هر تصمیم سیاسی می‌تواند بازار‌های بین‌المللی را به لرزه درآورد.
حدود یک قرن پیش، در کوران انقلاب صنعتی، فولاد صرفاً ماده‌ای برای ساخت‌وساز و پیشرفت بود. اما امروز، این فلز استراتژیک به میدان نبرد جدیدی برای رقابت‌های ژئوپلیتیکی تبدیل شده است؛ میدانی که در آن، تحریم‌ها نقشی بی‌سابقه در شکل‌دهی به جریان‌های تجاری و پویایی عرضه ایفا می‌کنند. به عنوان مثال، تحریم‌ها علیه کشور‌های عمده تولیدکننده فولاد مانند روسیه، مسیر‌های سنتی تجارت را دگرگون ساخته‌اند. با وجود محدودیت‌های موجود، کشور‌های اروپایی در سال ۲۰۲۳ میلادی، ۲.۹ میلیارد یورو محصول فولادی از روسیه وارد کرده‌اند، که سهم قابل توجهی از آن مربوط به خرید اسلب روسی توسط بلژیک، ایتالیا و فرانسه بوده است این وابستگی به مواد اولیه روسی، اهداف بلندپروازانه صنعت فولاد اروپا در زمینه گذار سبز را به چالش می‌کشد و همین امر، موجب درخواست‌هایی برای تشدید تحریم‌ها و اعمال عوارض اضافی بر محصولات فولادی روسیه شده تا واردات مهار شده و ممنوعیت نهایی تسریع یابد. واردات کلاف گرم (Hot-rolled coil) به اتحادیه اروپا برحسب تن، به ویژه در سال‌های ۲۰۲۲ تا ۲۰۲۴، روند‌های پیچیده‌ای را نشان می‌دهد که گویای وابستگی اروپا به منابع خارجی، حتی در بحبوحه تلاش برای استقلال صنعتی است.
هم‌زمان با این تحولات، منازعات منطقه‌ای و تنش‌های ژئوپلیتیکی، اقدامات حمایت‌گرایانه در سراسر جهان، به ویژه در ایالات متحده و اتحادیه اروپا را تشدید کرده است. ایالات متحده از سال ۲۰۱۶ میلادی، تعرفه‌های بخش ۲۳۲ را بر واردات فولاد اعمال کرده و احتمالاً آنها را تشدید خواهد کرد. این تعرفه‌ها که با افزایش قیمت‌ها و سودآوری تولیدکنندگان داخلی، از محبوبیت سیاسی زیادی در داخل برخوردار بوده‌اند، همچنان پابرجا مانده‌اند. در همین راستا، اتحادیه اروپا نیز اقدامات حفاظتی خود را تا سال ۲۰۲۶ میلادی تمدید کرده و عوارض ۲۵ درصدی بر واردات فولاد مازاد بر سهمیه اعمال می‌کند، درحالی‌که نرخ آزادسازی واردات بدون تعرفه را از ۱ درصد به ۰.۱ درصد کاهش داده تا از تولیدکنندگان داخلی حمایت کند. این سیاست‌های حمایت‌گرایانه، در کنار تحریم‌ها، به بازآرایی جریان‌های تجارت جهانی فولاد منتج شده‌اند. به عنوان نمونه، صادرات فولاد چین در ۱۱ ماه اول سال ۲۰۲۴ میلادی با ۲۲.۶ درصد افزایش به ۱۰۱.۱۵ میلیون تن رسید؛ اما این صادرات با اقدامات فزاینده دفاع تجاری در سطح جهانی مواجه شده است. تا پایان اکتبر ۲۰۲۴ میلادی، ۲۳ پرونده دفاع تجاری علیه صادرات فولاد چین گشوده شد که به‌مراتب بیش از سال‌های گذشته است و برآورد‌ها حاکی از آن است که صادرات چین در سال ۲۰۲۵ میلادی با محدودیت‌های قابل توجهی روبه‌رو شده است. تغییر مسیر صادرات فولاد چین به مناطقی مانند آسیای جنوب شرقی، هند و خاورمیانه ممکن است بازار‌های محلی و زنجیره‌های تأمین را مختل و نوساناتی در قیمت‌گذاری و دسترسی ایجاد کند.
صنعت فولاد جهانی همچنین با چالش ظرفیت مازاد دست‌وپنجه نرم می‌کند. سازمان همکاری و توسعه اقتصادی (OECD) تخمین می‌زند که این ظرفیت می‌تواند در سال ۲۰۲۵ میلادی تا ۶.۷ درصد (معادل ۱۶۵ میلیون تن متریک) افزایش یابد. این مازاد ظرفیت که بخشی از آن ناشی از یارانه‌ها در چین، کشور‌های آ‌سه‌آن (ASEAN) و منطقه منا (MENA: Middle East and North Africa) است، قیمت‌ها و سودآوری را کاهش می‌دهد و سرمایه‌گذاری در فناوری‌های کربن‌زدایی را دشوار می‌سازد. پیشرفت نامتوازن در تولید فولاد سبز، که به دلیل دسترسی محدود به انرژی‌های تجدیدپذیر و سنگ آهن با عیار بالا با مشکل مواجه است، ممکن است به تغییراتی در الگو‌های تولید و تجارت منجر شود و مناطق دارای دسترسی بهتر به مواد اولیه و فناوری‌های سبز را ترجیح دهد.
بازآرایی‌های ژئوپلیتیکی از طریق رقابت‌های استراتژیک بر سر مواد اولیه نیز بر زنجیره تأمین فولاد تأثیر می‌گذارند. کشور‌ها برای نفوذ بر تأمین‌کنندگان سنگ آهن در برزیل، گینه و استرالیا در حال رقابت هستند، درحالی‌که منابع سوختی مانند زغال سنگ کک‌شو روسیه و هیدروژن عربستان سعودی به دارایی‌های ژئوپلیتیکی تبدیل می‌شوند. این رقابت با ملی‌گرایی اقتصادی و سیاست‌های تجاریِ در حال تحول تشدید می‌شود که ممکن است زنجیره تأمین جهانی را تکه‌تکه کند و هزینه‌ها و ریسک‌ها را برای تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان فولاد افزایش دهد.
صنعت فولاد اروپا، علی‌رغم چالش‌هایی مانند هزینه‌های بالای انرژی و رشد اقتصادی کند، انتظار می‌رود از طریق افزایش هزینه‌های دفاعی، سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها و پروژه‌های انرژی تجدیدپذیر، فرصت‌های رشدی را پیدا کند. کمیسیون اروپا به‌طور فعال در حال به‌روزرسانی اقدامات دفاع تجاری است و برنامه‌ریزی برای یک ابزار حفاظت تجاری جدید و قوی‌تر را دارد تا اواسط سال ۲۰۲۶ میلادی جایگزین سهمیه‌های تعرفه‌ای موجود شود این اقدامات با هدف محافظت از بازار فولاد اتحادیه اروپا در برابر ظرفیت مازاد جهانی و اقدامات تجاری ناعادلانه و حمایت از تولیدکنندگان داخلی در یک محیط ژئوپلیتیکی پرتلاطم انجام می‌شوند. تأثیر متقابل تحریم‌ها، منازعات منطقه‌ای و تغییرات ژئوپلیتیکی احتمالاً گذار به سمت فولاد سبز را تسریع خواهد کرد، زیرا چارچوب‌های نظارتی مانند مکانیسم تنظیم کربن مرزی (CBAM) اتحادیه اروپا تا سال ۲۰۲۶ میلادی به‌طور کامل اجرایی می‌شوند. انتظار می‌رود CBAM با ترجیح دادن محصولات فولادی با ردپای کربن کمتر، جریان‌های واردات را تغییر دهد و مزیت‌های رقابتی به تأمین‌کنندگان از مناطقی مانند ترکیه و منطقه منا (خاورمیانه و شمال آفریقا) اعطا کند. بااین‌حال، نگرانی‌هایی در مورد دور زدن قوانین و جابه‌جایی منابع (resource shuffling) وجود دارد که می‌تواند اجرای قوانین و ثبات بازار را پیچیده کند.
در مجموع، آینده زنجیره تأمین فولاد توسط شبکه‌ای پیچیده از تحریم‌هایی که محدودیت‌های تجاری را تشدید می‌کنند، منازعات منطقه‌ای که مسیر‌های تأمین را مختل می‌سازند و بازآرایی‌های ژئوپلیتیکی که حمایت‌گرایی و رقابت برای منابع را هدایت می‌کنند، شکل خواهد گرفت. این نیرو‌ها باعث تغییرات قابل توجهی در جریان‌های تجاری، قیمت‌گذاری و الگو‌های تولید می‌شوند که پیامد‌هایی برای دسترسی جهانی به فولاد، سودآوری صنعت و سرعت تلاش‌های کربن‌زدایی تا سال ۲۰۳۰ میلادی و فراتر از آن خواهد داشت. این چشم‌انداز، نه‌تنها برای سیاست‌گذاران و مدیران ارشد صنعت فولاد، بلکه برای تمام ذی‌نفعان اقتصاد جهانی، نیازمند درکی عمیق و استراتژی‌های هوشمندانه است.
منابع:
https://gmk.center/en/news/the-eu-should-tighten-sanctions-on-russian-iron-and-steel-products-metinvest/
https://www.oliverwyman.com/our-expertise/insights/۲۰۲۵/may/navigate-growth-in-european-steel-amid-defense-spend-boost.html
https://www.theassay.com/articles/feature-story/us-steel-decision-adds-to-geopolitical-challenges-for-steel-and-iron-ore/
https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/es/mex_۲۵_۸۷۲
https://www.fastmarkets.com/insights/۱۰-key-themes-steel-ferro-alloys-in-۲۰۲۵/
https://www.oecd.org/en/publications/۲۰۲۵/۰۵/oecd-steel-outlook-۲۰۲۵_bf۲b۶۱۰۹.html
https://www.mayerbrown.com/en/insights/publications/۲۰۲۵/۰۳/۱۰-key-takeaways-of-the-european-steel-and-metals-action-plan
https://blog.tatanexarc.com/da/steel-industry-roadmap-in-۲۰۲۵-policies-trends-and-innovations
